نگاهی عمیق به گربه های ایرانی

جنگنده‏های F-14A، به دو سامانهء بسیار پرقدرت برای رهگیری مجهز شده

بودند؛ یکی از اینها رادار بسیار پرقدرت با قدرت شناسایی حدود 240 کیلومتر و برد رهگیری دقیق 160 کیلومتر؛ دیگر سامانه، سیستم حساس به حرارت یا گازهای داغ خروجی از موتور می‏باشد، که متاسفانه در نمونه‏های فروخته شده به ایران قرار بود با نمونهء بهتری جایگزین گردند که به دلیل وقوع انقلاب، هیچ سامانهء رهگیری مادون قرمزی بر روی تامکتهای ایران نصب نگردید. مشابه سامانهء حساس به حرارت، سالها بعد، و با قدرت ضعیف‏تر، بر روی میگهای29 و 31 اتحاد شوروی به کار گرفته شد.

تامکتهای ایران به هنگام تولید در کارخانهء گرومن

تصویر بالا به شماره 160299 اولین تامکتی بود که برای ایران ساخته شد. در اینجا این هواپیما در حال خروج از کارخانه در Calverton در سال ۱۹۷۵ دیده می‏شود. نکته جالب در این تصویر سیستم جستجوگر IR موسوم به AN/ALR-23  در قسمت دماغه هواپیما است که از طرف شرکت Northrop ساخته شده و به ایران پیشنهاد گشت. کارشناسان نیروی هوایی شاهنشاهی ایران اما این پیشنهاد را رد کردند و به جای آن سیستم ویدیویی بسیار پیشرفته‏تر NAXX-1 را انتخاب نمودند؛ اما از آنجا که تکمیل و ساخت کامل این سیستم در سال ۱۹۸۱ میلادی میسر شد, این سیستم هیچگاه به ایران تحویل داده نشد .

تصویری دیگری از مراسم تحویل اولین تامکت به نیروی هوایی شاهنشاهی ایران (20 بهمن ۱۳۵۴) 

حسگر IRST یا Infra-Red Search and Track
در طول مدت تولید F-14A، به دلیل کیفیت بالای طراحی و قطعات به کارفته، تغییراتی بسیار جزئی روی خط تولید آن انجام گرفت؛ تغییراتی که بعدها، بر روی هواپیماهای تولید قبل نیز اعمال شدند. یکی از این تغییرات که به سال 1972 بر روی F-14A اعمال شد، نصب حسگرهای مادون قرمز AN/ALR-23 در زیر دماغهء آنها بود. این حسگر را می‏شد به رادار بسیار پرقدرت AN/AWG-9 ساخت هیوز وابسته نمود یا اینکه به طور مستقل به منظور کاوش دقیق مناطقی که در آن هنگام به وسیلهء رادار کاوش نمی‏شدند، به کار برد.

تصاویری از حسگر IRST (نصب شده در زیر دماغهء F-14A)

یکی از برترین رهگیری‏هایی که می‏تواند پاشنهء آشیل جنگنده - بمب افکن‏های استیلت (رادارگریز) نظیر F-117 یا F/A-22 باشد، استفادهء جنگندهء رهگیر از سیستم IRST است. به وسیلهء این سامانهء رهگیری، جنگندهء استیلت، قادر به دانستن اینکه در حال رهگیری است نمی‏شود، سپس جنگندهء رهگیری کننده، می‏تواند با موشکهای یکپارچه شده با این سیستم، اقدام به شلیک موشک گرمایاب و سرنگونی جنگندهء رادار گریز دشمن نماید.

IRST چه زمان به کار می‏رود؟سیستم جستجو و ردگیری مادون قرمز بسیار پیشرفتهء IRST، به ویژه برای کشف موشکهای دوربرد کروز یا زمین به زمین مجهز به موتور راکتی، و هدفهای با پس‏سوز روشن و ارتفاع بالا (نظیر میگهای25 و 31 و هواپیماهای جاسوسی SR-71)، یا در مواقعی که به کارگیری رادار از نظر تاکتیکی، غیرعقلانی باشد و باعث شناسایی F-14 توسط دشمن گردد، یا به دلیل وجود اقدامات الکترونیکی (ECM) سنگین، ناممکن گردد، بسیار مفید است.

ردگیری زاویه‏ای با IRST، بسیار بسیار دقیق‏تر از رادار انجام می‏شود، این موضوع، بارها در طول جنگ و تمرینات مختلف نیروی دریایی ایالات متحده ثابت شده است. با استفاده از این سامانه، ارتفاع هدف نسبت به تامکت، سمت هدف نسبت به تامکت و سرعت نزدیک شدن هدف به تامکت را بسیار بهتر و دقیق‏تر از رادار می‏توان بدست آورد.

دقت فوق العادهء سیستم IRST تعبیه شده در F-14A، آن قدر بالاست که امکان شلیک موشکهایی نظیر AIM-9P2 یا R550 را فراهم می‏آورد. (بنا بر برخی گزارشات، تامکتهای ایران، قادر به شلیک موشکهای ماترا R550 و ویمپل R-73 می‏باشند)

کابین خلبان در F-14A

کابین RIO در F-14D 

کابین RIO در F-14A

(واقعن آموزش و کسب مهارت کار با این همه آلات سیستم کامپیوتری، بسیار دشوار و زمان بر است) 

TCS: مجموعهء دوربین تلویزیونی بسیار پیشرفته (Television Camera Set)
این مجموعه، یک دوربین تلویزیونی بسیار پیشرفته و دقیق به کار رفته در F-14 می‏باشد. واحد TCS یک سنجشگر پیشرفتهء الکترواپتیکالی و در واقع تلکسوپی بسیار دوربرد برای خلبان تامکت است که وی را قادر می‏سازد تا یک هدف پرندهء دشمن (به ویژه هواپیماهای رادارگریز نظیر F-117 یا F/A-22) را به طور زود هنگام و به صورت چشمی، یافته و شناسایی نماید.

این سیستم از طریق یک سیستم تلویزیونی مداربستهء یکپارچه شده، عمل می‏نماید. در مجموعهء TCS، دو دوربین پرقدرت جداگانه برای دو حالت مختلف، مورد استفاده قرار می‏گیرد: دوربین زاویه باز (Wide Angle) برای کسب هدف هوایی، و دوربین بزرگنمایی (Close Up) برای شناسایی دقیق هدف.

عدسی مجموعهء TCS

مجموعهء TCS به طور معمول وابسته به رادار پرقدرت AWG-9 بوده و با آن هماهنگ است؛ یعنی هر دو در هر زمان به یک سو متوجه می‏شوند و به طور خودکار روی نخستین هدف هوایی کسب شده، قفل می‏کند. افسر رهگیری کابین عقب (RIO)، همچنین می‏تواند به طور دستی، کنترل واحد را در حالت شناسایی هدف در اختیار بگیرد و سمت توجه عدسی‏های را با یک جوی‏استیک، تغییر دهد و تصویر بدست آمده توسط TCS را می‏تواند روی صفحهء رادار مشاهده نماید.

جوی استیک افسر رادار در این تصویر به خوبی مشخص است

رادارهای AWG-9 و APG-71

سامانه‏های AN/AWG-9 و AN/APG-71، رادارهایی چندحالته محسوب می‏شوند که توسط کارخانجات هواپیماسازی هیوز (Hughes Aircraft) جهت شکاری - رهگیرهای اف14 نیروی دریایی ایالات متحده و همچنین نیروی هوایی شاهنشاهی ایران طراحی و ساخته شدند.

این رادارها، در فرکانس X (حدود 7 تا 12.5 گیگاهرتز) کار می‎کردند و از نوع پالس - داپلر بودند. این رادارها به نحوی طراحی شده بودند که قادر باشند تا 24 تهدید هوایی را در فواصل بسیار دور تشخیص داده و ثبت نمایند؛ سپس حداکثر بر روی 6 هدف قفل کرده و در یک زمان، وضعیت پروازی تمامی اهداف را زیرنظر داشته باشند. (Track While Scan)

دو موشک AIM-54A Phoenix و AIM-7E-4 Sparrow (سلاح‏های اصلی جنگندهء F-14A)

این عملیات، تنها به وسیلهء موشکهای قابل انجام بود که درونشان یک جستجوگر فعال نصب گردیده شده بود. (نظیر موشک اسپارو)؛ بنابراین کارکرد رادار جهت استفاده از موشکهای بسیار دوربرد و گران‏قیمت فونیکس، بهینه‏سازی شده بود. این عملکرد ویژه، منحصرن جهت سرنگونی بمب‏افکن‎های سنگین توسط تامکت تعبیه گردیده بود. هرچند این کارکرد تامکت، هیچگاه جامهء عمل به خود نگرفت و این جنگنده تنها به خدمت نیروی دریایی ایالات متحده درآمد. تامکت به ندرت بیش از یک یا دو موشک فونیکس را بارگذاری کرد، هرچند در صورت لزوم قادر به بارگذاری کامل موشکهای فونیکس بود.

هر دو سیستم رادار AWG-9 و APG-71 توسط کارخانجات هواپیماسازی هیوز طراحی و ساخته شدند، این کمپانی، امروزه تحت مالکیت شرکت Raytheon درآمده است.

نمایشگر تاکتیکی TID جنگندهء F-14A در کابین RIO 

Tactical Information Display

AN/AWG-9

سامانهء AWG-9 در اواخر دههء 1960 جهت نصب بر روی شکاری F-111B طراحی و ساخته گردید، اما با لغو پرژوهء ساخت F-111B توسط نیروی دریایی، این سامانه به جنگندهء F-14A منتقل گردید. این سیستم رادار، به یک فرستندهء بسیار پرقدرت مجهز است تا تاکنون در هیچ جنگنده‏ای نصب نشده است، و بدین جهت تامکت قادر می‎شود به راحتی اهداف پرنده را فاصلهء 100 مایلی (160 کیلومتری) تشخیص دهد. پردازشگر آنالوگ بسیار پیشرفتهء AWG-9، تأثیرات داپلر منعکس شده را تحلیل کرده تا بتواند شتاب و جهت حرکت هدف مورد نظر را به طور دقیق تشخیص دهد. این قابلیت فوق‏العاده، به تامکت امکان می‏دهد تا اهداف ثابت روی زمین یا اهداف نزدیک سطح دریا که به واسطهء نزدیک بودن به سطح دریا، شناسایی آنها با اغتشاش همراه است، و همچنین اهداف بسیار کوچک یا اهداف پرندهء بسیار کم‏ارتفاع را به طور دقیق شناسایی نماید.

برد اصلی انجام دهندهء پردازشگر اطلاعات مجهز به پردازندهء Intel 8080 در رادار AWG-9 

سیستم رهگیری به هنگام جستجو (Track While Scan)، چگونه کار می‎کند؟

قابلیت رهگیری به هنگام جستجوی تعبیه شده در AWG-9، به وسیلهء پردازشگر 8 بیتی Intel 8080 فراهم می‏‎گردد. این پردازشگر، به نحوی طراحی شده است تا کدهای برنامه‏ریزی شدهء اسمبلی 8 بیتی را اجرا نماید.

به طور معمول، یک جنگندهء شکاری، اهداف خود را به هنگام کارکرد رادار در حالت پالس (Pulse mode) پیدا می‎کند و یک نمود گرافیکی از هدف یافت شده را بر روی صفحهء رادار آشکار می‎سازد. سپس خلبان جنگنده، کلید وضعیت کارکرد رادار را به حالت کنترل آتش رادار (fire-control radar)، تغییر وضعیت می‏‎دهد که اساس کار آن بر پایهء پیوستگی امواج دریافتی توسط رادار می‎باشد. (continuous-wave radar) این امر به رادار امکان شلیک موشکهای نیمه‏فعال راداری نظیر اسپارو را می‏دهد. نقص عمدهء این روش آن است که جنگندهء شلیک کنندهء موشک، هم‏زمان تنها به یک هدف می‏تواند شلیک نماید؛ ضمن اینکه جنگندهء مقابل که در مسیر موشک قفل شده قرار گرفته است، از طریق سیستم گیرندهء اخطار راداری (radar warning receiver) از خطر آگاه می‎شود.

روش رهگیری به هنگام جستجو (TWS) از یک ریزپردازنده (Intel 8080) جهت محاسبهء اطلاعات کسب شده به هنگام جستجوی هدف در حال پالس بهره می‏برد. موشک AIM-54 از این اطلاعات پردازش شده استفاده می‏کند و به هنگامی که هدف مورد نظر، در محدودهء هدف‏یابی فعال رادار درونی موشک فونیکس قرار می‏گیرد، موشک از سیستم ردگیری رادار درونی خود بهره‎مند می‎شود؛ در ضمن اینکه این اتفاقات رخ می‎دهند، رادار AWG-9 به عمل جستجوی سایر اهداف ادامه می‎دهد. هنگامی که خلبان هواپیمای هدف، از خطر حمله آگاه می‎شود، از حضور و موقعیت مکانی جنگندهء شلیک کننده که اف14 می‏‎باشد، هیچگاه آگاه نمی‏‎شود.

کاربران رادار AWG-9

کمپانی هیوز، تا قبل از سال 1978، تعداد زیادی از رادار AWG-9 را به همراه قطعات یدکی کافی جهت نگهداری 600 جنگندهء F-14A/B نیروی دریایی ایالات متحده و 78 فروند جنگندهء نیروی هوایی شاهنشاهی ایران آماده و تحویل نمود. تمامی سیستم‏های تحویل شدهء مربوط به شکاری تامکت در نیروی دریایی ایالات متحده، از خدمت خارج شده‏اند؛ وضعیت سیستم‏های موجود در ایران نیز نامعلوم است، اما اعتقاد بر این است که تعداد انگشت‎شماری از تامکتهای ایران هنوز در خدمت قرار دارند.

AN/APG-71

سامانهء APG-71، نمونه‏ای بهسازی شده از رادار AWG-9 در دههء 1980 می‏باشد که جهت نصب بر روی جنگنده‎های F-14D طراحی و ساخته شده است. این رادار، از تکنولوژی و برخی از قطعات عمومی طراحی شده جهت رادار APG-70 که در جنگندهء F-15E به کار گرفته شده است، بهره می‎برد. این رادار، به واسطهء بهره‏گیری از تکنولوژی دیجیتال، دارای سرعت پردازش بسیار بهتری می‏باشد، تغییر حالت کاری راداری بسیار انعطاف‏پذیر است، پارازیت و اغتشاش را به خوبی رد می‏کند، و برد کشف بیشتر نیز دارد.

سیستم رادار APG-71 دارای ویژگی حداقل پرتوافکنی جانبی می‎باشد. کاهش پرتوهای ساطع شدهء جانبی به وسیلهء یک کانال محفاظتی تعبیه شده و همچنین سیستم جستجوی زاویه‎‏ای تک‏پالس، همگی باعث شده‏اند رادار در برابر پخش پارازیت و اغتشاشات الکترونیکی دشمن بسیار مقاوم باشد.

سیستم رادار APG-71 دارای بردی فوق‏العاده برابر 460 مایل (740 کیلومتر) می‏باشد، اما با توجه به محدودیت ساخت اندازهء آنتن، این برد تنها به 230 مایل (370 کیلومتر) محدود گشته است. استفاده از داده‏های شبکه‏‎ای (datalinked data) اجازه می‏دهد دو یا چند جنگندهء F-14D از حداکثر برد کشف و شناسایی خود بهره بگیرند.

پیش از بازنشستگی جنگنده‏‎های اف-14، کمپانی هیوز تعداد کافی از رادار APG-71 را به همراه قطعات یدکی آن جهت نگهداری تعداد 55 فروند جنگندهء F-14D تحویل نیروی دریایی ایالات متحده داده بود. جنگندهء اف-14 تامکت، علارغم دارا بودن قوی‏ترین رادار تاریخ جنگنده‏های جهان، به تاریخ 22 سپتامبر 2006 از خدمت در نیروی دریایی ایالات متحده خارج شد و آخرین پرواز تامکت، به تاریخ 4 اکتبر سال 2006 انجام گرفت. آخرین یگان به کار گیرندهء تامکتها در نیروی دریایی ایالات متحده، اسکادران VF-31 بود.